| |
Toplumların bugününü anlamak ve geleceklerini doğru biçimlendirmek için geçmişe yönelmeleri vazgeçilmez bir zorunluluktur. Bilimsel yöntemlerle geçmişe yönelmek, toplumsal ilerlemenin anahtarlarından biridir. Elbistan Ovası eski çağlardan intikal eden tarihi şehirlerin enkazı ile höyükler ve Tümülüslerle doludur. Höyükler konusuna geçmeden önce, Tümülüslerle höyükleri tanımak lazım. Tümülüs nedir: Bunlar önemli kişilere, özellikle de kral ve prenslere ait mezar yapılardır. Gerek Tümülüs, gerekse höyük dış görünüş olarak birer yapay tepecikten oluşmuştur. Farklılık içyapıdaki kuruluşlardır. Tümülüslerde önce mezar odası düz bir alan üzerine inşa edilir. Daha sonra üzeri kapatılarak dev bir toprak yığınıyla örtülür. Bu yapı tarzıyla hem mezarın yeri bir tepecikle belirlenmiş olur, hem de mezar odası soyguncuların dıştan gelecek tehlikelere karsı korunmuş olur. Örnek olarak, Frigler'in "Midas’ın mezarı" diye anılan Gordion büyük Tümülüs’ü gösterilebilir. Elbistan bölgesi de Tümülüsler(tarihi mezarlar) bakımından oldukça zengindir. Höyüklere gelince; çok eski bir yerleşme yerinin zamanla toprakla örtülüp tepe biçimine gelmiş halidir. Höyükler genelde üst üste gelmiş çok evreli yerleşim yeri birikimleridir. 1metre veya 40 metre yükseklikte ve 1000–1500 metre genişlikte olurlar. Savaş, deprem gibi faktörler nedeni ile yıkılmış, bırakılmış, zamanla üstü örtülerek tepe biçimine girmiş eski yerleşme yeri. Bazen birkaç kez tekrar yerleşime sahne olabilen höyükler, çoğunlukla tarıma uygun ovalarda, su kaynakları civarında kurulmuşlardır. Ayrıca uygarlıkların araştırılmasında önemli referanslardır. Çünkü Höyükler, günümüze göre en yakın en üstte olmak üzere eskiye doğru uzanan bir katmanlaşma gösterirler Orta Anadolu höyüklerinde Neolitik, (M.Ö.yaklaşık 10.000 yıl öncesinden başlayan çağ) Kalkotik (M.Ö. yaklaşık 5000–3000 yılları arasına tarihlenir) ve tunç çağı(Anadolu ve Trakya'da yaklaşık M.Ö. 3000–2000 yılları arasına tarihlendirilir) İlk Tunç Çağı, dönemlerine ait yerleşmelerinin üzerinde, Hatti,Hitit, Asur, Frig, Roma, Bizans, Makedonya, Selçuklu ve Osmanlı yerleşimleri görülebilir. Hatta modern yerleşmelerin bir kısmı da höyükler üzerinde kuruludur. Anadolu ‘da yaklaşık 20.000 höyük bulunduğu tahmin edilmektedir. Hatta bu höyüklerin bir kısmı günümüzde dahi varlıklarını sürdürmektedir. Gerçektende bizim yöremizde, adı höyük olan yerleşim merkezleri vardır, örneğin Karahöyük v.s gibi sayılabilir. Anadolu’da bu şekilde tepe halini almış birçok eski köy ve kasaba vardır. Bunlara halk arasında tünsü, tünsek, yöğecik, üyücek, çeçtepe, til, tel, pulur gibi çeşitli adlar verilir. Bu adlar yalnız dış görünüşe bağlı olarak verilmiştir. En doğru ifade tarzı höyük denilmesidir.
Höyüğün büyüklüğü ve şekli, altındaki yerleşim yerlerinin uzun zaman sürüp sürmemesine bağlıdır. Yerleşim yerlerindeki hayat, asırlarca devam ettiyse, höyükler biraz daha büyük ve gösterişli olabilir. Höyükler daha çok verimli topraklarda düzlük ve ovalarda görülür. Anadolu’da yeryüzü şekillerine bağlı olarak İç, Güney ve Kuzeydoğu Anadolu’da topluluk gösterirler. Höyükler genellikle Anadolu’da denizlere yaklaştıkça azalır. Bunu yanı sıra su kenarlarına yakın, verimli topraklarda, savunmaya elverişli yerlerde daha çok rastlanmaktadır. Elbistan Ovasının tarihi ve iskân tarihi bakımından önemi üzerinde daima durulmuştur. M.Ö. 4000 itibaren iskân edilmiş olduğunu gösteren Hüyüklerin(Höyük) sayısı az değildir. Bu Hüyükler herhangi bir yapıdan çok belli başlı sitelerin yıkıntıları üzerinde öbeklendiğini gösterir. Ovanın içinde dağılmış bulunan Hüyüklerden büyük bir kısmı bir çay bükündedir. Büklerin üç tarafı su ile çevrili olduğu için toprağı rutubetli ve çayırlı olur. Buraları av hayvanlarına olduğu kadar diğer hayvanlara da önemli yataklardır. Zamanla medeniyetler ilerledikçe bu büklerde birer site(şehir) kuruldu. Başta Hatti ve Hitit(Eti)’ler olmak üzere sonraları da Asurlular, Frigyalılar, Lidyalılar, Medler, Persler, Makedonyalılar, Romalılar, Araplar ve daha sonraki dönemlerde Türk devletlerine (Selçuklar, Danişmentliler, Memluklar, Dulkadırlılar ve Osmanlılara) zamanın en parlak medeniyetlerine ev sahipliği yapmışlardır. Onun içindir ki bu Hüyükler muhteşem tarihi değerleri bünyelerinde saklamaktadır. Bu ansiklopedik bilgilerden sonra Elbistan Ovası’nın höyüklerini bakalım. Eski Elbistan Ovasında son araştırmalara göre 21 Höyük tespit edilmiştir, kültür yağmacılığına rağmen varlıklarını sürdürenleri tespit ettik. Bunlardan özellikle Hititler ile Kumagenlerin devrine ait olan Kara- Elbistan (yani eski Elbistan), İzkaftil (İğde) Kara-Öyük (Karahüyük),Çavlı-Han (Çoğulhan),Tel-Afşin-Tıl-Afşin (höyüklü),Til (Akbayır), Yarbus (Afşin), Hunu (Arıtaş) Lorşun (Altunelma), Tantaris (Tanır), Evzaniye (Ozanöyük-Doğan), Tedevin Höyük (Arıstıl-Bakraç), Kaşanlı, Malap (Bakış), Sevdilli, kabaağaç ve Celeği (Ekinözü), höyükleri gibi büyük harabeler başta gelmek üzere, birçok küçük höyük ihtiva eden Elbistan Ovasının eski çağda birçok şehir ve kasaba ile süslenmiş olduğu anlaşılmaktadır. Fakat eski çağda bu bölgenin en meşhur ve en büyük şehri, bugün Afşin adı ile teşkil edilen ilçenin merkezi olan Efsus 'un bulunduğu mevkide enkazı bulunan Arabisus şehri idi. Diğer höyüklerin üzerinde de bir takım köycük ve kasabacıklar bulunmaktadır. Elbistan sınırları içindeki tarihi Hüyüklerden bazılarını tanıyalım 
KARAHÖYÜK: Elbistan yöresinde ciddi anlamda ilk ve son kazılar Karahöyük’te yapılmıştır. Bundan başka bölgede çalışma yapılmadığından maalesef bölgenin ilkçağ tarihi yeteri kadar aydınlanmamıştır. Karahöyük, Elbistan’ın 10 km. kuzeybatısında olup, 500 metre uzunluğunda,300 metre genişliğinde ve 22 metre yüksekliğindedir. Hurman çayı kenarında bulunmaktadır. Elbistan’ın Karahüyük köyünde Prof. Dr. Tahsin Özgüç ve Prof. Dr.Nimet Özgüç’ün kazılarında Hitit katmanları üstünde Roma yapıları bulunmuştur. Roma Dönemi’nde höyükte yoğun yerleşme olduğu saptanmıştır. M.S. I.ve III yy’lardan kemikler çoktur. Höyüğe ve Hurman’a eğemen sırtlarda da gömütler bulunmuştur. Geç Hitit Dönemi’ne ilişkin dört yapı katı vardır. Üstedeki iki yapı katının evleri altakilerine göre daha sağlamdır. Evler, taş temel üstüne kerpiçten iki-üç hatta dört odalıdır. Ölüler döşemenin altına hocker biçimde (ceninin ana karnındaki yatış biçimi) gömülmüştür. Evlerde at nalı ve daire biçiminde ocaklar vardır. Seramikler boyalı ve boyasız türdendir. Son iki yapı katında açık sarı, ak üstüne geometrik bezekler yapılmıştır. Doğa betimleriyle mitolojik sahneler azdır. Frigler’in geç dönemiyle çağdaş olan bu katta demir gereçler çoğunluktadır. Daha alt katlarda, kahverengi kaplar vardır. Demir gereçler azdır. Ancak bu tek renkli seramik de, sonradan ortaya çıkan boyalılarla birlikte kullanılmıştır. 300 Hitit hiyeroglifli yazıt, kazının önemli buluntularındandır. Büyük ve yassı tabanın ortasında ki yuvaya geçirilmiş durumdadır. Tabanın yakınındaki kurban yalağı ile birlikte bulunmuş olan anıt, yapılardan uzaktadır. Bu anıtın bulunduğu yerin kutsal sanıldığını göstermektedir. Anıtın tabanı kaldırıldıktan sonra Hitit İmparatorluk Dönemi’ne ilişkin yapılar ortaya çıkarılmıştır. Bu dönemden üç odalı bir ev, kaldırım ve küçük buluntular ele geçmiştir. Koç biçimli ritop(kutsal içki kabı) süs gereçleri, hayvan heykelcikleri, hiyeroglifli, hiyeroglifsiz mühürler başlıca buluntulardır. Yapı katı bulunmayan Eski Hitit Çağı’na ilişkin buluntular ise seramik ve çeşitli kabartmalardan oluşmaktadır. Ayrıca bu hüyük (Elbistan Karahöyük), Asur ticaret kolonileri çağında (M.Ö. 500) yıllarında Malatya’ya giden yol üstünde önemli bir merkezdi.  İZKAFTİL HÖYÜĞÜ: Elbistan'ın güneybatısında, Elbistan'dan Maraş'a giden yolun yakınında, kayalık üzerinde 16 m yüksekliğinde, 180 x 110 m çapında oval biçimli bir tepedir. Üzeri yuvarlaktır. İğde Köyü'nün 2 km doğusundadır. Höyüğe yakınındaki köyden dolayı İğde (İzkaftil) ismi verilmiştir. 1962 yılında yapılan toplamada, doğu malı ve lekeli banyo astarlı malı çanak çömlek parçaları arkeolog G.H. Brown tarafından tespit edilerek tanımlanmıştır.  (Til-i Kebir Hüyüğü) Büyük Til Höyüğü’nün Kasaba girişinden görüntüsü  Büyük Til Höyüğü (Kasaba içinde )  Küçük Til Höyüğü (Kasaba dışında resim 2001yılı) TİL-İ KEBİR HÖYÜĞÜ: Akbayır kasabasında bulunan bir höyüktür. Burada da ciddi oranda kazı yapılmamıştır. Bunun yanı sıra Türkiye’de arkeologlar tarafından en çok bilinen höyüklerden biridir.  EVZANİYE HÖYÜĞÜ: Doğan Kasabasında, eski tarihi höyüktür, Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı’nda yerleşilmiş olan höyüğün tepesi tıraşlanmış. Tüm etekleri düzlenmiş ve kuzeyine evler yapılmış. Güneyinde de yoğun kaçak kazı çukurları bulunuyor. Belediye ise, yeni köy yolunu höyüğü keserek açmış.  GAVURÖREN HÖYÜĞÜ: Türkveren köyünün üst kısmında bulunan tarihi bir höyüktür. Arkeolojik değerde bir çalışma yapılmamıştır. Fakat kültür talancıları tarafından yağmalanmıştır. Büyük bir ihtimalle İTÇ(İlk Tunç Çağ) döneme ait olduğu sanılmaktadır. MALAP HÖYÜĞÜ: Bakış Kasabasının bulunan tarihi bir höyüktür. Bu höyükte de bir çalışma yapılmamıştır. Höyük Hitit dönemlerine ait olduğu tahmin edilmektedir. SEVDİLLİ HÖYÜĞÜ: Sevdilli Köyünün üst kısmında bulunan höyük, geçmişi Hititler dönemine kadar uzanmaktadır, bu höyükten şimdi Kahramanmaraş Müzesi’nde bulunan Maraş Hitit Arslanı denilen heykel burada bulunmuştur. (M.Ö. 800 – 900) Hititler dönemine ait olduğu bilinmektedir. Höyük İTÇ(İlk Tunç Çağ) dönemine tarihlenmektedir. KARAELBİSTAN HÖYÜĞÜ: Elbistan İlçesi'nin yaklaşık 5 km doğusunda, eski köyün kuzey kesimindedir. 6 m yüksekliğinde yayvan görünümlü bir tepe olan höyük günümüzde köyün mezarları ile kaplıdır. Höyüğün esas yerleşiminin İTÇ olduğu bu döneme tarihlenebilecek çanak çömlek parçalarının çokluğundan anlaşılmaktadır. 1962 yılında yapılan toplamada 70 x 100 metrelik bir alandan Siyah ağızlı mal, Ozan Höyük malı, Lekeli banyo astarlı mal, Kapadokya benzeri ya da taklidi malından parçalar bulunmuştur. Amik Ovası höyüklerinde var olan Basit yalın maldan parçalar da az sayıda vardır.   Aktil Köy (K.Maraş/Elbistan) Kahramanmaraş il sınırları içinde, Elbistan'ın kuzeydoğusundaki bu höyük 1947 yılında A. Dönmez ile W. Brice yönetimindeki ekip tarafından saptanmıştır. Höyükte, Amik Ovası E-F evreleri benzeri, koyu renk açkılı mal ile mat ve kaba açkısız maldan parçalar bulunmuştur. Tahminen Son Kalkolitik Çağ'a konabilir. Kesin sonuçlara varılabilmesi için tekrar araştırma yapılması gereklidir, 7000 yıl öncesine ait bir Kalkolitik Çağ höyüğünün üzerine iki katlı modern bir ev yapılmış. Höyüğün yamaçları ve etekleri ise köyün -şimdi harabe haline gelmiş- eski evleriyle dolu. MARABA HÖYÜĞÜ RAKIM 1230  Bu höyük zaman içerisinde tarla haline getirilmiştir. Tarihi değerlerimiz yalnızca turizm değerleri düşünülerek gündeme getirilmemelidir. Kültürel emanetlerin korunmasına ilişkin, ilgili birimler arasında koordinasyon sağlanmalıdır.
Toprak altından çıkan ve toprak üstünde bulunan eski uygarlıklara ait kalıntılar, “kültür mirası” kavramı ile üzerinde sonsuz tasarruf yetkisine sahip olunan bir “mal” haline gelmesine neden olmaktadır. Bunun yerine bu kültür değerleri, gelecek nesillere korunarak aktarılması için kültür ve tabiat varlıkları olarak anılmalı ve “emanet” olarak benimsenmelidir. Adnan GÜLLÜ Tarih Araştırmacısı |
|
Tavsiye Et
| 
Yorum Yaz
Yorum
Sayısı
Okunma
Tarih
